Zorgen voor een goed binnenklimaat. Onderwijsinstellingen hebben het er nog steeds moeilijk mee, merkte ik onlangs toen ik samen met mijn vrouw een geschikt kinderdagverblijf zocht voor onze dochter. Toch hebben ze hier de afgelopen jaren flink veel tijd en geld aan besteed. Ook de komende jaren werken veel onderwijsinstellingen weer aan het verbeteren van het binnenklimaat. Maar hoe zorgen we dat dit geen weggegooid geld is?
Sommige gebouwen op onze to do lijst maakten het echt te bont. Zelfs in deze (helaas té) frisse zomer waren de lokalen stoffig, de gangen bedompt en sloeg de binnenlucht op je ogen. De aandacht die er de afgelopen jaren is ontstaan voor het binnenklimaat van scholen, is dan ook meer dan terecht. En dat zeg ik niet alleen, onderzoek bevestigt onze kleine steekproef. Het Centrum voor Gezonde Scholen signaleert bijvoorbeeld in 2011 dat één op de vier schoolgebruikers het binnenmilieu in zijn of haar gebouw ondermaats vindt. Tegelijkertijd noemt ruim 80% de kwaliteit van het binnenklimaat namelijk een absoluut aandachtspunt.
Bestaande voorraad verouderd
Een groot deel van het huidige scholenbestand is eind jaren ’60 gebouwd en inmiddels gewoon oud en om allerhande redenen slecht onderhouden. Dit merk je als je net als ik een half uur door de gangen doolt maar al te goed aan het binnenklimaat. De laatste jaren is de aandacht hiervoor dan ook terecht toegenomen. Onlangs onderzochten wij voor onze Onderwijs Bouwplannen Scan welke specifieke klussen onderwijsinstellingen de komende twee jaar op de rol hebben staan. Naast het bekende schilderwerk, nieuwe projectvloerbedekking en sanitair, wil grofweg eenderde van de instellingen in het primair onderwijs verbeteringen aan het binnenklimaat. Van de schoolbesturen in het voortgezet onderwijs is dit grofweg de helft. In het middelbaar en hoger onderwijs is dit zelfs liefst driekwart.
Maar aandacht leidt niet altijd tot succes
Helaas is de wens niet altijd de vader van de gedachte. Volgens een onderzoek van TNO is het binnenklimaat op scholen tussen 2011 en 2012 zelfs achteruitgegaan. De onderzoekers van BNA toonden in 2011 met hun rapport Luisteren naar schoolgebouwen aan ‘dat enkele jaren na oplevering het binnenmilieu in een deel van de onderzochte gebouwen nog te wensen overlaat’. Ondanks alle aandacht gaat het dus nog vaak mis. Waar komt dit door en hoe kunnen we dit voorkomen?
Bigger is niet altijd better
Meer en duurdere installaties staan niet garant voor een goed binnenmilieu. Uit het onderzoek van BNA blijkt dat medewerkers in scholen met relatief goedkope installaties meer tevreden zijn met het binnenmilieu dan in de scholen waar meer is geïnvesteerd. Grote installaties kunnen het binnenklimaat zelfs verslechteren. Het eentonige geluid van een ventilatiesysteem werkt net als een stofzuiger weliswaar heel rustgevend voor onze dochter, maar daar is ook alles mee gezegd. Simpele, goedkope oplossingen zijn soms klaarblijkelijk het beste.
Zet de gebruiker centraal
Dat de basis van iedere revamp van het binnenklimaat begint met een meting is dan ook geen verrassing. Maar wat volgens collega-blogger Harm Valk opgaat voor de woningmarkt, moet ook gelden voor onderwijsgebouwen: stel de eindgebruiker centraal. Je kunt bijvoorbeeld na onderzoek kiezen voor een mechanisch ventilatiesysteem dat de CO2-waarde van het Bouwbesluit haalt. Maar wat als de leraar gewend is een raampje te openen?
Stop niet bij de poort
Een verkeerde inregeling of achterstallig onderhoud is namelijk één van de belangrijkste redenen voor een tegenvallend binnenklimaat. Enerzijds moet onderhoud deskundig en op tijd worden uitgevoerd, anderzijds moet in het ontwerp ook rekening worden gehouden met onderhoudbaarheid.
Kennis is koning
Schooldirecties doen overigens zeker wel hun best om hun vastgoed om te toveren in een aangename leer- en leefomgeving, dit werpt alleen lang niet altijd zijn vruchten af. Vaak doordat kennis van zaken ontbreekt – vooral bij de kleinere instellingen. Samenwerken met één partner, zoals een installateur, lost vaak niets op omdat het maar de vraag is of de benodigde kennis daar wel aanwezig is. Kies daarom voor een zo breed mogelijk bouwteam. Wanneer opdrachtgever, architect, bouwfysicus, adviseur, installateur en de eindgebruiker samen rond de tafel gaan, is de kans op slagen groter.
Financiering
Maar wacht eens even? Door de economische crisis en de bezuinigingen is er in onderwijsland toch nauwelijks geld voor een echt integrale aanpak van het binnenklimaat? Dat klopt, maar deze bedreiging wordt een kans als de bouw mee zoekt naar slimme financieringsopties. Denk aan werken met PPS-constructies, waarbij het ontwerp, de bouw, financiering en het onderhoud in één contract worden aanbesteed. Zo kunnen gemeenten en scholen aan de slag met privaat geld dat tijdens de looptijd van het contract afbetaald wordt.
Crowdfund het binnenklimaat
En als dit geen oplossing is? Overweeg dan de mogelijkheden van crowdfunding. Zoals expert Ronald Kleverlaan zegt, is hierbij de gunfactor belangrijk. Donateurs of investeerders doen niet alleen mee vanwege een mogelijk hoog financieel rendement. Het gevoel ergens bij te horen en iets te realiseren wat zij belangrijk vinden is minstens even belangrijk. En wat spreekt dan meer tot de verbeelding dan de gezondheid van je eigen kind? Deze school ging u al voor.
Totaalconcepten kansrijk
De toekomst van scholenbouw verschuift van nieuwbouw naar het in stand houden van de voorraad. Maar wat moet je als bedrijf doen om deze kansen te benutten? Het spreekt voor zich dat het jezelf positioneren als thought leader een goede stap is. Kennis ontbreekt immers vaak, waardoor ontzorgen een sleutelwoord is. Zorg hierbij wel dat je niet op één enkel product focust maar op een combinatie van maatregelen. Onder het verduurzamen van een gebouw verstaan we inmiddels ook meer dan alleen het glas vervangen of een gevel isoleren. Hier schuilt ook de potentie. Uit ons eigen onderzoek blijkt dat de meeste onderwijsinstellingen nu verwachten maar één maatregel door te voeren om het binnenklimaat te verbeteren. Tegelijkertijd heeft 36% van de onderwijsbesturen wel interesse in een concept dat de gezondheid en de leerprestatie van leerlingen direct koppelt aan de renovatie en het groot onderhoud van de school.