Hang- en sluitwerkfabrikant Assa Abbloy verhuisde onlangs van Wenum Wiesel naar een nabijgelegen bedrijventerrein in Apeldoorn-Noord. Voor het geschikt maken van de nieuwe huisvesting waren een flinke uitbreiding en transformatie nodig. Het meest in het oog springt de zwarte lichtgewicht kubus van staal en glas die als verbindingsmiddel voor de twee bestaande fabriekshallen is verrezen. Het innovatieve ontwerp hiervan komt uit de koker van het bureau van Lars Courage, COURAGE architecten. Hij is vooral trots op de kwaliteit van het daglicht dat met minimale middelen tot in elk hoekje van het gebouw doordringt.
De opdracht voor de revitalisatie van het bedrijfspand kwam van de gebouweigenaren, twee lokale ondernemers. Hun huidige huurder Assa Abbloy stond voor een grote reorganisatie en vroeg hen of het mogelijk was om hun personeel van een andere locatie samen te voegen in het Apeldoornse pand. “Dit bracht hen op een keerpunt”, vertelt Courage. “Of ze slagen erin de oppervlakte te vergroten, zodat ze aan dit verzoek kunnen voldoen, en krijgen ze een huurder met een contract voor vijf jaar, of ze staan met lege handen.”
Er werd vol vertrouwen gekozen voor een verbouwing. Samen met Assa Abbloy werd een programma van eisen opgesteld en COURAGE architecten benaderd. “Toen we ons in het project verdiepten bleek het pand echter ontworpen door een collega uit Apeldoorn. Om de goede band te bewaren hebben we daarom in samenspraak met hen besloten er alsnog een ontwerpwedstrijd van te maken. De voorwaarden hiervan waren: winnen zij, dan bouwen zij. Winnen wij, dan bouwen we samen.” Courage won, en een deel van het tekenwerk is zoals afgesproken door het collega-bureau uitgevoerd.
Drie ontwerpen
Uiteindelijk kwamen er drie ontwerpen aan te pas. Door het voortschrijdende inzicht van de huurder in combinatie met het budget zijn ingrijpende aanpassingen doorgevoerd in het oorspronkelijke winnende plan. Courage legt uit: “In het eerste ontwerp kozen we voor een extra laag op het dak van de bestaande onderbouw. Hierover waren zowel Assa Abbloy als de gebouweigenaar zeer enthousiast. Dit plan was echter gemaakt zonder dat het budget voor de verbouwing bij ons bekend was. Naarmate het plan vorderde werd steeds duidelijker dat het dak te weinig ruimte bood om te realiseren wat de klant wilde, binnen het scherpe budget dat er beschikbaar was.”
Tijd dus voor een nieuw plan. Dat werd gevonden in een uitbreiding aan de voorzijde van het pand. “Van de bestaande industriële hallen hebben we een deel omgebouwd tot kantoren en een deel tot een akoestisch afgegrendeld testcentrum. Een deel van het bestaande kantoor is gesloopt om ruimte te maken voor nieuwbouw.” Deze nieuwbouw bestaat uit drie lagen en heeft een kantoorfunctie, logistieke functie en een bedrijfskeuken. Het gebouw is opgebouwd uit een staalconstructie met een gestapelde staalplaatbetonvloer die als zichtelement dient, geïsoleerde sandwichpanelen en glaspartijen.
Centrale rol daglicht
In het ontwerp is een speciale rol weggelegd voor daglicht. Tot zijn vierde jaar woonde Courage in het zuiden van Limburg waar veel woningen naar Duits voorbeeld staan, met dikke wanden en kleine ramen. Toen verhuisden zijn ouders naar een bungalow met ramen vanaf de vloer tot het plafond. Dit maakte zo’n indruk dat hij zichzelf voornam om later trouw te blijven aan het gevoelsprincipe dat daglicht in gebouwen heel belangrijk is. Deze werkwijze heeft hem geen windeieren gelegd. Courage won onder andere de Daylight Award 2012 met het project Licht Budget in Almere. Dit is op het eerste gezicht een ‘black box’, zonder gevelopeningen op een krappe kavel. Maar bij binnenkomst ervaart men direct dat het daglicht rijkelijk tot diep de woning binnenstroomt. Dit licht komt door openingen aan drie kanten van het dakvlak. Die ervaring nam Courage mee naar het project in Apeldoorn. “Als je voor de het pand staat denk je wellicht dat het een donker gebouw moet zijn, net als in Almere. Maar als je eenmaal binnen bent, is dat precies andersom: iedere ruimte heeft fantastisch daglicht.”
Dit effect bereikt Courage door in de gevel van de kubus horizontale glasstroken van slechts een halve meter hoog tweezijdig in te klemmen en te verlijmen. “Omdat de opdrachtgever een contract met de huurder heeft van slechts vijf jaar, was ons budget voor de verbouwing scherp. Glas is in verhouding een duur bouwmateriaal. Daarom kozen we voor een dichte doos als uitgangspunt en het licht daar te brengen waar we het nodig hebben. Door de ruiten niet hoger te maken dan een halve meter, maar wel helemaal rondom te plaatsen, krijg je binnen een fantastisch licht waarmee je de ruimtes optimaal bedient.” Door de kubus in de lengte door te snijden en uit elkaar te trekken ontstond ruimte voor een lichtstraat. “Zowel via het dak als de gevel valt er een zee aan licht binnen. Door de kantoorwanden binnen van glas te maken, hebben we hierop ingespeeld. De kantoren krijgen via zowel de dakramen, de glazen zijwanden, als de horizontale gevelramen hun daglicht binnen.”
Modulaire lichtstraat
Op het dak is gekozen voor een VELUX modulaire lichtstraat, een kostenefficiënt alternatief voor de traditionele maatwerk lichtstraten. “Wij bouwen graag met zoveel mogelijk standaardproducten uit de markt. Hierdoor wordt er op de bouwplaats eigenlijk alleen nog maar gemonteerd en dring je faalkosten sterk terug. In deze traditie past dit modulaire systeem perfect. We hadden natuurlijk ook zelf aan de slag kunnen gaan met profielen en glaselementen, maar dat levert veel meer potentiële problemen op. Nu hoeven we in feite alleen maar een opening te maken waar dit element in past.”
Maar ook de specifieke eigenschappen van de VELUX modulaire lichtstraten speelden een rol. “Het soort lichtgewicht architectuur waarin daglicht centraal staat en waar wij bekend om staan, biedt alleen een meerwaarde als je de hoeveelheid daglicht ook kunt reguleren. Te veel daglicht kan op sommige momenten immers ook weer problemen met zich meebrengen. Deze lichtstraat kan automatisch geopend en gesloten worden om frisse lucht binnen te laten, uitgerust worden met zonwerende of brandvertragende beglazing en er is standaard zonwering voor te krijgen.” In het pand in Apeldoorn is omwille van het budget nog geen zonwering toegepast, maar dit kan door de standaard afmetingen van de modulaire elementen naderhand eenvoudig toegevoegd worden als het nodig blijkt te zijn.
Van binnen naar buiten
De nieuwbouw in Apeldoorn oogt net als veel van de gebouwen met de handtekening van Courage erop van buiten sober en stoer. Een grote zwarte gevel met strepen licht. “Wij geloven in lichtgewicht architectuur met veel glas. In combinatie met een scherp budget betekent dit echter wel dat je vaak ergens concessies moet doen. Dat zijn hier de goed betaalbare sandwichpanelen. Omdat een gebouw er wat ons betreft vooral voor de gebruikers is, kiezen wij er bewust voor om van binnen naar buiten te werken. Dat betekent éérst een goed binnenmilieu en voldoende daglicht en met wat er dan nog van het budget over is, zorgen voor een functioneel esthetische schil.”
Klanttevredenheid
Het pand is onlangs geopend en wordt naar volle tevredenheid gebruikt. “Zowel de gebouweigenaren als de huurders zijn laaiend enthousiast. Tijdens de opening presenteerde Assa Abbloy het gebouw alsof het van henzelf was. Dat zegt ons genoeg.” Hierdoor heeft Courage indirect ook aan de onderliggende opdracht van de gebouweigenaren voldaan. Zij hebben immers een investering te beschermen. Ondanks het scherpe budget en een huurcontract van slechts vijf jaar is COURAGE architecten erin geslaagd een gebouw te realiseren dat uit de voegen barst van daglicht, comfort en architectuur. Dat is een bijzondere prestatie in deze lastige tijd. Courage hoopt en verwacht dat de huur tot in lengte van dagen verlengd zal worden. “Het revitaliseren van bestaande industriële panden met een klein budget betekent niet automatisch dat je geen mooie dingen kunt maken. Ook met een relatief kleine portemonnee kun je een fantastisch resultaat behalen. Het geheim is dat je de kwaliteit op de juiste plek moet toepassen, daar waar het telt. Dat kan bijvoorbeeld lucht zijn of licht. Zolang je de zin van de onzin scheidt en op de essentie van het verhaal inzet, is alles mogelijk.”
Dit artikel is eerder verschenen in het daglichtmagazine VELUX Highlights.
De headerfoto komt van Architectenweb.