Havensteden over de hele wereld hebben ermee te maken: veranderende eisen aan havengebieden en de verplaatsing van de havens naar locaties buiten de stad. Het resultaat? Een unieke kans voor stedelijke vernieuwing door deze verouderde gebieden te herontwikkelen. Maar hoe pak je binnenstedelijk bouwen succesvol aan? Thérèse Mol is sinds 2005 als projectmanager namens de gemeente Tilburg verantwoordelijk voor de transitie van de Piushaven. Zij vertelt over haar ervaringen tijdens deze grootschalige stedelijke herontwikkeling.
De Tilburgse Piushaven was tot halverwege de 20e eeuw zeer welvarend door een florerende wollenstoffenindustrie. Na de Tweede Wereldoorlog verandert de economische structuur van Tilburg echter: grootschalige bedrijvigheid trekt weg naar nieuwe industrieterreinen met betere voorzieningen en steeds meer goederen worden vervoerd over de weg en per spoor. Hiermee verdwijnt ook de levendigheid uit de haven. Als de zuidelijke arm in 1983 wordt gedempt om sociale woningen te bouwen, dreigt het resterende deel van de Piushaven elke betekenis te verliezen. Er ontstaan zelfs plannen om de hele haven te dempen, maar bewonersgroepen steken hier een stokje voor. Het lukt hen met acties, publiciteit en procedures om de haven behouden.
Veelbelovende ontwikkelingen binnenstedelijk bouwen
In de jaren die volgden wordt duidelijk dat het havengebied perspectieven biedt op nieuwe, veelbelovende ontwikkelingen. Mol vertelt: “Men zag steeds meer kansen om hier een interessant en uniek stadsdeel te maken, met een haven voor plezier- en woonschepen, kades en groen, nieuwe woningen en kleinschalige bedrijvigheid. Ontwikkelaars zagen dit ook en namen hun posities in. Vervolgens heeft de gemeente een projectleider aangewezen en zijn de eerste plannen gesmeed.”
Creëren van eenheid
De uiteindelijke gebiedsontwikkeling Piushaven omvat naast woningbouwprojecten onder andere de restauratie van het voormalige wollenstoffenfabriekscomplex van AaBe, woningrenovatie in de buurt Jeruzalem en een gezondheidscentrum. In totaal gaat het om 16 grote en kleinere vastgoedontwikkelingen. Het creëren van eenheid is dan ook een grote uitdaging, naast de samenwerking met de vele partners in het gebied. “Ieder deelproject heeft een andere ontwikkelaar”, vertelt Mol. “Van kleine en grote lokale partijen tot landelijke ontwikkelaars en corporaties. Om te zorgen dat dit niet leidt tot een wildgroei aan gebouwen, is ieder project allereerst gekoppeld aan een planteam van omwonenden met gekwalificeerd adviesrecht. Zij mogen hun advies uitbrengen over de plannen. Hierop moet door de ontwikkelende partijen gemotiveerd gereageerd worden.”
Kwaliteitsteam binnenstedelijk bouwen
Vervolgens komt een ontwikkelaar voor finale accordering naar het kwaliteitsteam. Dit team, onder leiding van vooraanstaand stedenbouwkundige Riek Bakker, bewaakt de kwaliteit en samenhang van de totale gebiedsontwikkeling. Ze spreken zich in een vroeg stadium uit over de deelprojecten en adviseren het gemeentebestuur hierover. “Daarnaast hebben we natuurlijk allerhande contactmomenten ingebouwd en is er aan het begin van de rit een raamovereenkomst opgesteld. Hierin staat onder andere dat iedere ontwikkelaar een bijdrage levert aan de aanleg van de openbare ruimte, de bovenwijkse kosten en de collectieve
gebiedspromotie. Pas als hier een handtekening onder staat, werken wij mee.”
Continu proces van samenwerken
Mol schrijft het succes van deze gebiedsontwikkeling toe aan een continu proces van samenwerken en afstemmen met veel aandacht voor de cruciale factor van vertrouwen tussen gemeente, projectontwikkelaars, ondernemers en bewoners. “Dit is zeker bij binnenstedelijk bouwen belangrijk. Een mooi voorbeeld hiervan is ons Levend Podium. Ontwikkelaars en gemeente zetten bovenop de afspraken uit de raamovereenkomst geld opzij om via verschillende activiteiten en evenementen de levendigheid en naamsbekendheid van het gebied te vergroten. Dit is een ideale manier gebleken om Tilburgers de nieuwe kansen van de Piushaven te laten ontdekken. En daarvan profiteert iedereen.”
Tilburg vraagt veel van haar ontwikkelaars. Maar hier staat onder andere een flinke investering in de openbare ruimte tegenover. “De gemeente zorgt bijvoorbeeld voor de aanleg en het onderhoud van het kwalitatief hoogwaardig openbaar gebied. Dit was een bewuste keuze, juist nu in tijden van recessie, om krachtig het vertrouwen uit te spreken in de gebiedsontwikkeling.”
Stedenbouwkundige maatregelen
Stedenbouwkundig wordt er continu gezocht naar mogelijkheden om de Piushaven aan te sluiten op de omliggende wijken. Mol noemt één van de eerste afgeronde projecten, De Havenmeester, als voorbeeld. “Dit deelplan bestaat uit grootschalige nieuwbouw van 237 woningen verdeeld over 6 blokken, inclusief een woontoren. De stedelijke relevantie van dit plan staat in relatie tot de nieuwe gebiedsontsluitingsweg. Bij de afslag van Ringbaan Zuid maakt de woontoren de nadering van het stadcentrum duidelijk en kondigt het Piushavengebied als centrumstedelijk woongebied aan.”
Bijzonder materiaalgebruik
Ook in de vermaterialisering komt de bestaande omgeving terug. “De Havenmeester is bewust opgetrokken uit wasserstrich gevelbakstenen van Wienerberger. Die hebben door de bijzondere productiemethode een onregelmatigere vorm die past bij de omringende laagbouw. Om deze bijzondere stenen te benadrukken is er bovendien gekozen voor een terugliggende voeg.”
Verbindingen
“De straten aan de haven variëren van een rustige woonstraat tot een woonstraat gecombineerd met schoolvoorzieningen en kleine bedrijven. Dit terwijl de achterliggende straten nadrukkelijk gekenmerkt worden door een diversiteit aan bedrijven en bedrijfswoningen. Om die reden is er bijvoorbeeld voor gekozen om bij De Havenmeester de bouwhoogte van de straatwand beperkt te houden tot vier bouwlagen. De plint aan de Havendijk en het pocketpark is bestemd voor gemengde doeleinden. De verhoogde begane grond en architectuur ondersteunen een centrumstedelijk woonmilieu dat zich in de loop van de tijd verder ontwikkelt. Naar dat soort stedenbouwkundige verbindingen zijn we bij binnenstedelijk bouwen continu op zoek.”
Succesvolle transformatie
Hoewel De Havenmeester door zijn grootschaligheid een echt project is van vóór de crisis, is het toch een groot succes. Kort na de oplevering zitten de woningen al vol met tevreden Tilburgers die volop genieten van de transformatie van de wijk. “Door met alle partijen te blijven investeren, niet alleen in de bouw maar ook in de promotie, heeft het plan nooit stilgelegen. Er was altijd continuïteit in de verkoop. Ik geloof er dan ook heilig in dat investeren in vertrouwen de hoogste prioriteit moet hebben in iedere gebiedsontwikkeling, voor alle partijen. Door de gezamenlijke ambitie te vertalen in fasering en programmatische afstemming kan de continuïteit in de uitvoering worden behouden. Wij bouwen hier samen met de ontwikkelaars, ondernemers, (potentiële) kopers en omwonenden de komende jaren verder aan een levendige Piushaven.”
Dit artikel is eerder verschenen in Wienerberger Vision, het inspiratiemagazine over keramisch bouwen van Wienerberger.
De headerfoto ‘Tilburg‘ valt onder het copyright van Mi Chiel.
Leave a Reply